Οι οργανωτές, το Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς και η Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού προσκάλεσαν περισσότερους από 25 επιστήμονες από την ακαδημαϊκή και την ερευνητική κοινότητα, προκειμένου να συμβάλουν με τις εργασίες τους στη διημερίδα με τίτλο «Περιβάλλον και Ιστορία. Οι πολλαπλές όψεις μιας δυναμικής σχέσης».
Η περιβαλλοντική ιστορία γεννήθηκε ως ανταπόκριση της ιστορικής επιστήμης στους προβληματισμούς που έχει παραγάγει η σύγχρονη οικολογική κρίση. Δίνει μάλιστα ιδιαίτερη έμφαση στην κριτική διερεύνηση της στάσης των κοινωνιών του παρελθόντος προς το περιβάλλον, καθώς και στο ζήτημα της διαχείρισης των φυσικών πόρων ή του τοπίου.
Κατά τη διάρκεια της διημερίδας, μεταξύ άλλων, πληροφορηθήκαμε την ιστορία της Flora graeca (ελληνικής χλωρίδας) στην αρχαιότητα και παρακολουθήσαμε με μεγάλο ενδιαφέρον τις κατακτήσεις της Περιβαλλοντικής Αρχαιολογίας στον ελληνικό χώρο.
Οσον αφορά παλαιότερες περιόδους της Ιστορίας μας, δεν έλειψαν πληροφορίες σχετικά με αντιλήψεις και πρακτικές για την εκχέρσωση δασών στο Βυζάντιο αλλά και για τις ελληνικές περιοχές υπό βενετική κατοχή, ενώ αναρωτηθήκαμε αν η μέριμνα των νησιωτικών κοινοτήτων για το περιβάλλον στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας ήταν μια πρώιμη περιβαλλοντική ευαισθησία. Περιγράφηκε, ακόμα, η «κατασκευή» του ελληνικού έθνους μέσα από το φυσικό τοπίο στο γύρισμα του 20ού αιώνα και μας δόθηκαν στοιχεία για τη σχέση αγροτών, υπαίθρου και περιβάλλοντος στη σύγχρονη Ελλάδα.
Τα ιερά δάση του Ζαγορίου και της Κόνιτσας, ως στοιχεία της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, και η ελληνική συμμετοχή στη συγκρότηση μιας διεθνούς περιβαλλοντικής συνεργασίας τη μεταπολεμική περίοδο ήταν παράμετροι που συμπλήρωσαν τις εργασίες της συνάντησης.
Περιβαλλοντική Αρχαιολογία
Η Λίλιαν Καραλή, καθηγήτρια Περιβαλλοντικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, εξήγησε στην «Οικονομία» την ιδιαίτερη επιστημονική σημασία του κλάδου της:
«Για πολλά χρόνια Ιστορία και Αρχαιολογία ασχολήθηκαν με σημαντικά γεγονότα και δημιουργίες. Οι άνθρωποι όμως του παρελθόντος δεν κατασκεύαζαν μόνον μνημεία και έργα τέχνης, αλλά ζούσαν, δημιουργούσαν και πέθαιναν…
Ξεχωριστό ρόλο έχουν σε κάθε ανασκαφή όλα τα κατάλοιπα, οργανικά (οστά, σπόροι κ.ά.) και ανόργανα (πέτρες, χώμα κ.ά), τα οποία μας βοηθούν να μελετήσουμε το παλαιοπεριβάλλον. Μέσω αυτών μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις συνθήκες διαβίωσης, τη διατροφή, τις φυσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές αλλά και το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσεται η ανθρώπινη ομάδα τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Η Περιβαλλοντική Αρχαιολογία διερευνά τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον της εποχής του και χάρη στα πορίσματα της αρχαιοπεριβαλλοντικής έρευνας μπορούμε να προσεγγίσουμε όχι μόνον τα επιτεύγματά του, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο.
Βασικά ερωτήματα είναι πώς ο άνθρωπος επέδρασε στο περιβάλλον και αντίστροφα πώς το περιβάλλον επηρέασε τις επιλογές του, με τελικό στόχο να ανασυστήσουμε το παλαιοπεριβάλλον. Αλλοτε ο άνθρωπος κατάστρεψε περιβάλλοντα ανεκτίμητης αξίας και άλλοτε μεγαλούργησε σε περιοχές αφιλόξενες και εχθρικές, όπως οι έρημοι.
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών υπήρξε πρωτοπόρο, καθώς ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 εισήγαγε σχετικά προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα Περιβαλλοντικής Αρχαιολογίας».
Ο Κώστας Καρτάλης, αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονικός σύμβουλος ΠΙΟΠ, παραθέτει δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα της σχέσης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον στον ελληνικό χώρο:
«Στην επιστήμη του περιβάλλοντος, συχνά αναζητούμε τα αίτια που οδήγησαν στην υποβάθμιση ή στην ανάδειξη του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Τις περισσότερες φορές περιοριζόμαστε σε πρόσφατα δεδομένα, με αποτέλεσμα να χάνεται η επαφή με το παρελθόν, δηλαδή με δραστηριότητες και συμπεριφορές που κάποτε ίσχυαν και επηρέασαν το περιβάλλον. Υπό αυτό το πρίσμα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η κριτική διερεύνηση της στάσης των κοινωνιών του παρελθόντος προς το περιβάλλον.
Χίος και Στυμφαλία
Σε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, αυτό της σχέσης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον στον αγροτικό χώρο Μαστιχοχωρίων της νότιας Χίου, βλέπουμε το περιβάλλον και το τοπίο να υποστηρίζουν μία παραγωγική δραστηριότητα αλλά και τον άνθρωπο αντίστοιχα να σέβεται το περιβάλλον και το τοπίο ώστε να μην κινδυνεύσει η παραγωγική δραστηριότητα.
Αναπτύχθηκε με το πέρασμα του χρόνου μια σχέση σεβασμού του ανθρώπου προς το περιβάλλον, μία σχέση και μια δυναμική ισοβαρή. Σε ένα αντίθετο παράδειγμα, αυτό της Λίμνης Στυμφαλίας, διαπιστώνεται ιστορικά μία σχέση που είναι σε βάρος του περιβάλλοντος, καθώς η υπεράντληση της λίμνης για τις καλλιέργειες αλλά και η μεταφορά νερού προς άλλες περιοχές, οδήγησαν τη λίμνη σε περιβαλλοντική υποβάθμιση».
ΕΘΝΟΣ
Μάγδα Λιβέρη
magdaliveri@yahoo.gr
Περιβαλλοντικη Αρχαιολογια - Environmental Archaeology 