Ντικιλί Τας – Ανακοίνωση για την «Οικία 1»

Archaeology newsroom – Πέμπτη, 21 Μαρτίου 2013

http://www.archaiologia.gr/

Στιγμιότυπα από τις ποικίλες δράσεις ενός νεολιθικού νοικοκυριού παρουσιαστηκαν στη διάρκεια του Συνεδρίου για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη, στη Θεσσαλονίκη.

Στον προϊστορικό οικισμό του Ντικιλί Τας, περίπου 2 χλμ. ανατολικά από την αρχαία πόλη των Φιλίππων, διενεργείται, κατά περιόδους, από το 1961 μια συστηματική ανασκαφή ελληνογαλλικής συνεργασίας (Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και Γαλλική Σχολή Αθηνών). Ο νέος κύκλος ερευνών άρχισε το 2008, με διευθύνοντες τους P. Darcque, Χ. Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Δ. Μαλαμίδου και Ζ. Τσιρτσώνη.

Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση: «Το Ντικιλί Τας είναι μία από τις καλύτερα τεκμηριωμένες θέσεις των Βαλκανίων για τις περιόδους από την Αρχαιότερη Νεολιθική (γύρω στο 6400-6200 π.Χ.) ως την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (12ος αιώνας π.Χ.). Τα οικιστικά κατάλοιπα είναι άφθονα και η κατάσταση διατήρησής τους σπάνια. Σε ένα από τα κτίσματα που ανασκάπτεται τώρα, τη λεγόμενη “οικία 1”, που χρονολογείται με ακρίβεια στο β’ μισό της 5ης χιλιετίας (4400-4200 π.Χ.), βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες από απανθρακωμένες ρώγες πατημένων σταφυλιών (Vitis vinifera), ένδειξη ότι φρέσκα σταφύλια είχαν πατηθεί για την εξαγωγή χυμού. Αρκετά αγγεία, ολόκληρα ή σε κομμάτια που έχουν βρεθεί κοντά τους περιείχαν αρχικά τα ίδια τα στέμφυλα ή τον χυμό των σταφυλιών. Αυτό το εντυπωσιακό και ασυνήθιστο εύρημα είναι ενδεχομένως η πιο παλιά μέχρι στιγμής ένδειξη οινοποίησης στην Ευρώπη.

»Η μελέτη για την εξακρίβωση του τρόπου εκμετάλλευσης της αμπέλου (μικροσκοπικές και χημικές αναλύσεις) γίνεται σε συνεργασία με τη Σουλτάνα-Μαρία Βαλαμώτη και χρηματοδοτείται από τη National Geographic Society. Έχουν επίσης προσδιοριστεί και άλλα είδη φυτών, όπως το ρόβι (Vicia ervilia), το μονόκοκκο σιτάρι (Triticum monococcum), καθώς και το λινάρι (Linum usitatissimum), που θα μπορούσε να έχει χρησιμοποιηθεί για το λάδι ή τις ίνες του.

»Τα είδη των σπόρων και οι ποσότητες που έχουν εντοπιστεί σημαίνουν ότι η καταστροφή του οικήματος αυτού συνέβη το φθινόπωρο, σε μια περίοδο κατά την οποία οι “σοδειές” είχαν αποθηκευτεί για τον επερχόμενο χειμώνα».

Read Full Post »

Ιερό Κορυφής του Βρύσινα

από Δήμητρα Μυλωνά – Δευτέρα, 25 Μαρτίου 2013

http://www.archaiologia.gr/

Τα οστά ζώων και τα κελύφη των κοχυλιών, λόγω της σύστασής τους, διατηρούνται στο χώμα για πολλές χιλιετίες και αποτελούν μερικά από τα πιο κοινά ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών. Τέτοιου είδους ευρήματα δίνουν πληροφορίες για το αρχαίο περιβάλλον, την οικονομία αλλά και τις γαστριμαργικές συνήθειες των ανθρώπων. Καθώς οστά και όστρεα αποτελούν συνήθως κατάλοιπα γευμάτων, μας επιτρέπουν να διερευνήσουμε τις κοινωνικές σχέσεις και συνήθειες που αναπτύσσονταν γύρω από το φαγητό, τόσο το καθημερινό, όσο και το επίσημο, των ιδιαίτερων περιστάσεων.

Στο Ιερό Κορυφής του Βρύσινα, ζωικά κατάλοιπα και πλήθος ζωόμορφων ειδωλίων που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές ανοίγουν ένα παράθυρο στον μινωικό κόσμο γύρω στο 1700 π.Χ., και μας επιτρέπουν να διερευνήσουμε ποικίλες όψεις των σχέσεων των ανθρώπων με τα ζώα. Εκτός από τα παραπάνω, δηλαδή τις οικονομικές πρακτικές που αναπτύσσονταν στον ποιμενικό, γεωργικό και αλιευτικό χώρο γύρω από τον Βρύσινα, ο ρόλος των ζώων στη λατρεία και στην κοσμοθεωρία των Μινωιτών είναι μια σημαντική όψη αυτών των σχέσεων.

Τα ζώα

Στην παλαιότερη ανασκαφή στον Βρύσινα, του 1973-74, συλλέχθηκαν αρκετά οστά θηλαστικών, ψαριών και ένα όστρεο. Τα περισσότερα είναι σπασμένα σε πολύ μικρά θραύσματα, και μάλιστα κάποια φέρουν ίχνη κοπής, σημάδια από μαχαίρι ή άλλο κοπτικό εργαλείο, με τα οποία διαμελίστηκαν τα σφάγια στο παρελθόν και χωρίστηκαν σε μερίδες. Αρκετά είναι καμένα, καστανά ή μαύρα. Το είδος και η κατανομή των ιχνών καύσης υποδηλώνουν ότι αυτά δεν παρήχθησαν κατά το μαγείρεμα. Αντίθετα φαίνεται ότι τα οστά ρίχτηκαν στη φωτιά μετά το τέλος του γεύματος. Οι παραπάνω μαρτυρίες δείχνουν ότι τα ζώα στο ιερό κορυφής καταναλώνονταν βρασμένα ή μαγειρεμένα σε χύτρες, κομμένα σε μικρές, ατομικές μερίδες. Η παρουσία πολλών και μεγάλων χυτρών, σύμφωνα με τη Γεωργία Κορδατζάκη, επιβεβαιώνει αυτή την εικόνα. Οι μεγάλες χύτρες και τα μικρά κομμάτια κρέατος ίσως υποδηλώνουν το μαγείρεμα και το μοίρασμα του φαγητού σε πολλούς ανθρώπους ταυτόχρονα, όπως γίνεται και σήμερα σε γάμους και πανηγύρια στη Κρήτη.

Τα οστά προέρχονται, κατά σειρά αφθονίας καταλοίπων, από αίγες, πρόβατα, χοίρους, αγελάδες, σκύλους, από έναν μεγάλο ροφό και από ένα ακόμη μεγάλο αδιάγνωστο ψάρι. Βρέθηκε επίσης ένα όστρεο πορφύρας του είδους Thais haemastoma. Οι αίγες και τα πρόβατα μαζί κυριαρχούν στο σύνολο, αν και οι αίγες φαίνεται να καταναλώνονταν με μεγαλύτερη συχνότητα από τα πρόβατα. Είναι ενδιαφέρον ότι έχουν βρεθεί αρκετά οστά νεογέννητων αιγοπροβάτων, γεγονός που προσδιορίζει και την εποχή της κατανάλωσής τους, κάπου στις αρχές της άνοιξης. Οι αγελάδες και τα χοιρινά που καταναλώθηκαν στον Βρύσινα ήταν όλα ενήλικα ζώα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα οστά σκύλων. Ένα μάλιστα εξ αυτών φέρει ίχνη διαμελισμού, γεγονός που μαρτυρά την κατανάλωση των σκύλων στη συγκεκριμένη εποχή και περιοχή. Τα κατάλοιπα των ψαριών και το μοναδικό όστρεο αντιπροσωπεύουν τις θαλάσσιες τροφές.

Είναι αξιοσημείωτο ότι τα ζώα που καταναλώθηκαν στο Ιερό Κορυφής του Βρύσινα, στις τελετουργίες και τα γεύματα που αποτελούσαν ενδεχομένων μέρος τους, δεν διαφέρουν από αυτά που καταναλώνονταν και στους γειτονικούς οικισμούς. Ανάλυση οστών από το ΜΜ Χαμαλεύρι, στις βόρειες υπώρειες του Βρύσινα, και από το Μοναστηράκι, στην κοιλάδα του Αμαρίου νοτιοδυτικά, δείχνουν ότι τα ίδια είδη, σε παρόμοιες αναλογίες, καταναλώνονταν και στα καθημερινά γεύματα των ανθρώπων. Η μόνη αξιοσημείωτη διαφορά είναι ενδεχομένως η συχνότητα κατανάλωσης αγελαδινού κρέατος. Η συχνότητα αυτή είναι αρκετά υψηλότερη στους οικισμούς σε σχέση με το ιερό κορυφής. Το γεγονός δε ότι η μειωμένη κατανάλωση βοοειδών συνδυάζεται με την κυρίαρχη παρουσία των βοοειδών μεταξύ των πήλινων ειδωλίων γεννά ερωτήματα ως προς τους δεσμούς μεταξύ αγροτικής οικονομίας και θρησκείας.

Βοσκοί, γεωργοί και ψαράδες προσκυνητές

Αν θεωρήσουμε ότι οι προσκυνητές επέλεξαν να φέρουν στον Βρύσινα τροφές και αναθήματα που είχαν μια σημασία γι’ αυτούς, και που πιθανόν αντανακλούσαν τον τρόπο ζωής και τα ενδιαφέροντά τους, θα μπορούσαμε αντιστρόφως να αναζητήσουμε αυτούς τους προσκυνητές μέσα από τις προσφορές τους.

Στα οστά ζώων, και ειδικά των αιγών και των προβάτων, βλέπουμε ξεκάθαρα τον κτηνοτροφικό χώρο που εκτεινόταν στις ακαλλιέργητες πλαγιές του Βρύσινα ή και των πιο απομακρυσμένων βουνών. Αυτή η μαρτυρία όμως προέρχεται μόνο από τα κατάλοιπα των γευμάτων. Μεταξύ των ζωόμορφων ειδωλίων υπάρχουν ελάχιστα ειδώλια αιγοπροβάτων ανάμεσα στα χιλιάδες, κατά τον μελετητή τους Θωμά Τσέλιο.

Βλέπουμε επίσης την αχνή αντανάκλαση του γεωργικού χώρου, μέσα από τα κατάλοιπα των βοοειδών αλλά και των χοίρων. Οι αγελάδες και τα βόδια χρησιμοποιήθηκαν από πολύ νωρίς ως ζώα εργασίας και η χρήση τους στις αγροτικές εργασίες επέφερε σημαντική βελτίωση της παραγωγής. Άλλωστε η εκτροφή τους, σε ένα περιβάλλον όπως αυτό της Κρήτης, προϋποθέτει την ύπαρξη αγροτικών υπο-προϊόντων, όπως το άχυρο, για το τάισμά τους. Το ίδιο ισχύει και για τους χοίρους, ζώα που συμβιώνουν με τον άνθρωπο και μεγαλώνουν εύκολα με τα περισσεύματα του τραπεζιού και της σοδειάς. Ωστόσο μεταξύ των ειδωλίων δεν υπάρχουν ειδώλια χοίρων, ενώ σχεδόν το 99% των ειδωλίων αναπαριστούν βοοειδή. Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο αυτός ο διαφορετικός τρόπος έκφρασης του γεωργικού και του κτηνοτροφικού χώρου στο Ιερό Κορυφής του Βρύσινα έχει να κάνει με τη σχετική τους σπουδαιότητα για τους κατοίκους της περιοχής. Αν η γεωργική παραγωγή θεωρούνταν πολύ σημαντική σ’ αυτή την εποχή και τα βοοειδή πολύτιμα ίσως να επέλεγαν να μην τα σφάζουν σε μεγάλη κλίμακα στα πλαίσια των τελετουργιών αλλά να αναθέτουν στη θέση τους χιλιάδες ειδώλια.

Επίσης σημαντική στο Iερό Kορυφής του Βρύσινα είναι η παρουσία του παράκτιου θαλάσσιου χώρου, μέσα από τα κατάλοιπα των ψαριών και το κοχύλι. Το κοχύλι τις πορφύρας μάλιστα συνδέεται πιθανόν με τη νέα τέχνη της «πορφυρικής» που φαίνεται να αναδύεται αυτή την εποχή στην Κρήτη. Τον ίδιο χώρο ίσως αντιπροσωπεύει και ένα ένθετο ειδώλιο της φώκιας, που κατά την Ίριδα Τζαχίλη δεν φαίνεται να έχει παράλληλα αλλού. Ο κόσμος της θάλασσας φαίνεται ότι ήταν παρών σε διάφορα ιερά, όπως στον Τραόσταλο, στον Κόφινα και στα Κύθηρα, με τη μορφή κοχυλιών, ομοιωμάτων σκαφών, ειδωλίων ψαριών και βοτσάλων.

Δήμητρα Μυλωνά

Αρχαιοζωολόγος

The Kalaureia Research Programme

The Swedish Institute of Athens

Read Full Post »

Ενας τόνος οστών βοοειδών από το θέατρο της αρχαίας Κορίνθου

ΤΟ ΒΗΜΑ – Από θέατρο, κρεοπωλείο – πολιτισμός.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  15/01/2013 06:52

Ενα τόνο οστών  βοοειδών  περισυνέλεξαν οι αμερικανοί αρχαιολόγοι,που ανασκάπτουν θέατρο της αρχαίας Κορίνθου, εύρημα εντυπωσιακό τόσο όσον αφορά τον όγκο του όσο  και τον χώρο στο οποίο εντοπίσθηκε.

Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο του Πανεπιστημίου  του Γουίνιπεγκ Μάικλ ΜακΚίνον  τα οστά προέρχονται από τον 4ο και 5ο  μ.Χ. αιώνα  και εντοπίσθηκαν  αφού  αφαιρέθηκαν πολλά άλλα απορρίμματα. Οσο για  το μυστήριο  της εναπόθεσής  τους στο αρχαίο  θέατρο η  εξήγηση, που  έδωσε ο ίδιος την περασμένη Παρασκευή στην ομιλία του, κατά την  ετήσια συνάντηση του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αμερικής στο Σιάτλ είναι, ότι μπορεί να σχετίζονται με κάποια  μεγάλη  ετήσια γιορτή της  περιοχής.

«Πιστεύω ότι το θέατρο χρησιμοποιούνταν για ένα μεγάλο γλέντι, κατά το οποίο καταναλώνονταν πολλά σφάγια, των  οποίων  η  επεξεργασία  γινόταν  μέσα σ΄ αυτό, τον άδειο χώρο»,  είπε ο ΜακΚίνον. Και μιλάμε για εκατοντάδες  ζώα, αφού ως  αυτή τη στιγμή  έχουν καταγραφεί πάνω από 100.000 μεμονωμένα οστά, τα περισσότερα από βοοειδή και κάποια από κατσίκια και πρόβατα. Να σημειωθεί εξάλλου, ότι εντοπίσθηκαν οστά από 516 αγελάδες. Τα περισσότερα από τα ζώα ήταν ενήλικα  και καλής ποιότητας,  όπως  έδειξε η  εξέταση οστών και δοντιών ενώ όλα φαίνεται να είχαν θανατωθεί το φθινόπωρο ή στις αρχές του χειμώνα.

 «Ενα θέατρο μπορεί να φαίνεται περίεργο μέρος για την λειτουργία κρεοπωλείου αλλά  η συγκεκριμένη  κατασκευή είχε πέσει σε αρχησία μεταξύ 300 μ.Χ. και 400 μ.Χ. Από τη  στιγμή λοιπόν, που  έμεινε ένας  άδειος χώρος, που  πλέον δεν χρησιμοποιούνταν για  θεάματα, θα  μπορούσαν να τον διαμορφώσουν σε ό,τι  ήθελαν», είπε ο  ΜακΚίνον. Πρόσθεσε μάλιστα  ότι «Μερικά από τα σκελετικά κατάλοιπα διατηρούσαν  ακόμη μερικώς την άρθρωσή τους, γεγονός που υποδηλώνει, ότι η επεξεργασία και η απόρριψη γινόταν πρόχειρα». Ας  μη  ξεχνούμε  άλλωστε,  ότι αναφερόμαστε στην Παλαιοχριστιανική  εποχή, όταν  η λειτουργία των θεάτρων είχε πλέον παύσει.

Κατά τον  ίδιο εξάλλου τα οστά απορρίφθηκαν σε στρώματα, πιθανόν κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 50 έως 100 χρόνων. Κι  αυτή  η περιοδικότητα  αλλά  και ο  βιαστικός τεμαχισμός  των  ζώων,όπως  δείχνουν ορισμένα από τα  οστά μπορεί να  σχετίζονται  με ένα μεγάλης κλίμακας, επαναλαμβανόμενο γεγονός. Υποθέτει λοιπόν, ότι  αυτό  θα  μπορούσε να  είναι οι ετήσιες, μεγάλης κλίμακας γιορτές.

 «Χωρίς ψύξη θα ήταν δύσκολο να κρατήσουν φρέσκο το  κρέας για πολύ,  έτσι μπορεί να ήταν πιο αποτελεσματικό για τις πόλεις να επιλέξουν μία  κοινόχρηστη λύση», είπε  ο Μακ Κίνον.

Το επόμενο βήμα  για τον αρχαιολόγο είναι  να αναζητήσει άλλα, πιθανά ευρήματα,  που να  συνδέουν την άποψή του,  ότι  επρόκειτο για μία αρχαία  γιορτή. Κι ανάμεσα  σ΄ αυτά θα ήταν κάποια ειδικά δοχεία, μεγάλα καζάνια ή ότι άλλο μπορεί να  είναι απόδειξη, ότι επρόκειτο για  γιορτή.

Να  σημειωθεί  ότι  πρόκειται για ανασκαφή της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα υπό την διεύθυνση του Τσάρλς Γουίλιαμς.

Read Full Post »